فاطمه سادات

 فناوری فضایی چیست؟

فناوری فضایی به مجموعه دانش ها و فناوری های مرتبط با بررسی فضای اطراف کره زمین گفته می‌شود. شناخت فضای پیرامون، موشک، ماهواره، اعزام انسان به فضا، شاتل، ایستگاه های فضایی و غیره از شاخه‌های فناوری فضایی محسوب می‌شوند.فضای بیرونی (که کل دنیا منهای کـره‌زمین است) چنان محیط ناشـناخته‌ای است که تلاش برای کار با آن، به‌ناچار انسان را به‌سمت تکنیک ها و دانش های پیشرو سوق می‌دهد. اغلب فناوری‌های جدیدی که از فعالیت‌های مرتبط با فضا سرچشمه گرفته یا براثر آن ها شتاب پیدا کرده‌اند، بعداً در فعالیتهای اقتصادی دیگر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.مدافعان و علاقه‌مندان فضا که از سرمایه‌گذاری صندوق‌های دولتی در فعالیت‌های و برنامه‌های فضایی طرفداری می‌کنند، به‌طور گسترده‌ای به این قضیه به‌عنوان یک محور و نقطه اتکای مفید اشاره نموده‌اند. رقبای سیاسی در پاسخ استدلال می‌کنند که اگر آن فناوری‌های خاص مفید هستند، خیلی ارزان‌تر می‌شد آنها را مستقیماً توسعه داد و این توجیه برای هزینه‌های عمومی بر روی تحقیقات مرتبط با فضا را به باد تمسخر می‌گیرند.به‌عنوان مثال رایانه‌ها و دورسنجی، زمانی فناوری‌های پیشرو بودند که ممکن بود به‌دلیل ضرورتشان برای بالابرنده‌ها و فضاپیماها، به‌عنوان فناوری فضایی در نظر گرفته شوند. آنها قبل از مسابقه فضایی در دوران جنگ سرد وجود داشتند ولی پیشرفت آنها، به‌نحو گسترده‌ای برای رفع نیازهای برنامه‌های فضایی دو ابرقدرت، سرعت گرفت. هرچند این تکنیک‌ها و ابزارها هنوز هم امروز به‌کار می‌روند، کاربردهای رایج‌تری مانند نظارت بر حال بیماران از راه دور (از طریقدورسنجی)، آبیاری گیاهان، بررسی وضعیت بزرگراه‌ها و غیره دارند و استفاده گسترده از رایانه‌ها، از نظر کمیت و تنوع، از کاربردهای فضایی آنها فراتر رفته‌است.

فناوری فضایی از گذشته تا به امروز!

فناوری فضایی دوره آغازین عصر فضا را می‌توان در فناوری ساخت و پرتاب موشک‌های فضایی، ماهواره‌ها و کاوشگرهای سیاره‌ای، تصویربرداری دیجیتالی، طراحی و توسعه سنسورها و حسگرهای فضایی، سفرهای بین سیاره‌ای، مواد جدید، سفر انسان به فضا و بسیاری موضوعات خرد و درشت دیگر خلاصه کرد.امروزه اما فناوری فضایی در حوزه‌هایی مانند ناوبری فضایی، بهینه‌سازی سیستم‌ها، زیرسیستم‌های کوچکتر و سبکتر و کارآمدتر، موتورهای فضایی جدیدتر، انرژیهای نو در فضا، پسماندهای فضایی (زباله‌های مداری) و گردشگری فضایی حرفهای جدیدی برای زدن دارد.پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که فناوری فضایی در آینده راه به معدن‌کاری فضایی، موشک‌های فضایی تک مرحله‌ای، فناوری استفاده پاک‌تر از فضا برای جلوگیری از تولید پسماندهای فضایی، کارخانه‌های مداری برای تولید دارو و یا آلیاژهای ویژه، هتل‌های فضایی، کلونی‌سازی و یا مسکونی سازی فضا، آسانسورهای فضاییو ده‌ها ایده هیجان‌انگیز دیگر خواهد برد.

تاریخچه مراسم بزرگداشت روز فناوری فضایی 
 
پس از پرتاب غرورآفرین “امید"، نخستین ماهواره ایرانی، به مدار در تاریخ 14 بهمن 87، این روز خجسته به عنوان “روز بزرگداشت فناوری فضایی” در تاریخ کشور ثبت گردید و به پاس قدردانی از زحمات اندیشمندان و فعالان عرصه فضایی کشور و بمنظور رونمایی از دستاوردهای ارزشمند این حوزه، هر ساله مراسمی با عنوان بزرگداشت روز فناوری فضایی با حضور مقامات عالی کشور، متخصصان، مدیران و کارشناسان حوزه فضایی کشور با تولی گری سازمان فضایی ایران برگزار می­شود.

مراسم بزرگداشت روز فناوری در سال 94 با شعار “فناوری فضایی،‌ توسعه متوازن، آینده­ای پرامید” و با حضور ریاست محترم جمهوری، جناب آقای دکتر روحانی و وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات،‌ جناب آقای دکتر واعظی و برخی مقامات عالی کشوری و لشکری در محل سالن اجلاس سران برگزار گردید.

در این مراسم، ماهواره دانشجویی دوستی، آزمایشگاه ملی سنجش از دور و مرکز یکپارچه­سازی و آزمون سامانه­ های فضایی سازمان فضایی ایران توسط ریاست محترم جمهوری و مقام عالی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات افتتاح گردید.

همچنین در این مراسم آغاز رسمی مسابقه دانشجویی طراحی و ساخت ماهواره مکعب ایرانی توسط ریاست محترم سازمان فضایی ایران، جناب آقای دکتر محسن بهرامی اعلام شد.

فهرست دستاوردهای رونمایی شده در مراسم بزرگداشت روز فناوری فضایی،‌در طی سال­های 88 تا 93 به شرح زیر است:

سال ۸۸: پرتاب موفقیت‌آمیز “راکت کاوشگر ۳” حامل محموله‌ای زیستی شامل لاک پشت، کرم، موش و نمونه‌های سلولی اعلام شد. رونمایی از ماهواره “طلوع"، “نمونه مهندسی ماهواره مصباح دو"، “نمونه مهندسی ماهواره دانشجویی نوید علم و صنعت"، “نمونه مدل اولیه ماهواره‌بر سیمرغ"، “موتور ماهواره‌بر آن” و افتتاح نخستین “مرکز پردازش تصاویر ماهواره‌ای ایران” و “آزمایشگاه سه بعدی مجازی ماهواره‌ای” از دیگر دستاوردهای فضایی کشور در این روز بود.
سال ۸۹: نمونه‌های مهندسی چهار ماهواره “ظفر"، “رصد"، “فجر"، “دانشجویی امیرکبیر” و همچنین “نمونه مهندسی موتور ماهواره بر سفیر B۱” و “کپسول زیستی کاوشگر ۴” رونمایی شد.
سال ۹۰: ماهواره “نوید” با موفقیت در مدار قرار گرفت.
سال ۹۱: “مدل مهندسی ماهواره ناهید” و “مدل توسعه‌ای ماهواره زهره” رونمایی شد و نخستین میمون پرتاب شده به فضا “آفتاب با کاوشگر پیشگام” که زنده به زمین بازگشت در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.
 سال ۹۲: از دو ماهواره “تدبیر” و “خلیج فارس” نیز رونمایی شد. البته در مهرماه سال ۹۲ و در هفته جهانی فضا، دومین میمون فضانورد ایرانی با نام “فرگام با کاوشگر پژوهش” و با گاز مایع به فضا پرتاب شد که این محموله زیستی سالم به زمین بازگشت.
سال ۹۳: ماهواره ملی "فجر" با ماهواره بر سفیر با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار زمین قرار گرفت.مراسم روز ملی فناوری فضایی دو هفته پس از پرتاب ماهواره "فجر" برگزار شد. در این روز نمایشگاهی از دستاوردهای چند سال اخیر ایران در عرصه فناوری فضایی پرپا شد و ماک آپ فضاپیمای سرنشین دار ایرانی به نمایش درآمد.