فاطمه سادات

سوره آل‏ عمران : آيات 29 تا 30

قُلْ إِنْ تُخْفُوا ما فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ (29) يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ (30)

 «1»

ترجمه:

بگو اگر آنچه در دل شما است پنهان كنيد يا آشكار سازيد خدايش ميداند و ميداند آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و خداوند بهر چيز قادر است.

روزى كه (روز قيامت) همه مردم آنچه عمل خير كرده‏اند حاضر و جلو چشم مى‏يابند دوست دارند كه كاش بين آنها واو فاصله‏اى بسيار دور بود و خداوند شما را از خود ميترساند و خدا به بندگان رؤوف است.

__________________________________________________

 (1) سوره آل عمران آيه 29 و 30 جزء 3 سوره 3

بيان آيه 29

لغت:

معنى صدر معلوم است (سينه) و در اصل بمعنى بلندترين قسمت جلوى هر چيز است و صدر انصراف از آب است.

صدار: لباسى است كه زن پوشد و باين اسم خوانده ميشود چون كوتاه بوده فقط سينه و محاذى آن را مى‏پوشاند.

اعراب:

يعلمه اللَّه: مجزوم است زيرا جواب شرط است باين تقدير «و ان كان اللَّه يعلمه اللَّه كان او لم يكن» و جمله «يعلم ما فى السماوات» استيناف است.

تفسير:

چون خداوند از پذيرفتن كفار را بعنوان اولياء منع فرمود آنها را از پنهان داشتن اين معنى (در دل) بترسانيد و فرمود:

قُلْ: بگو (اى محمد).

إِنْ تُخْفُوا: اگر پنهان كنيد، ما فِي صُدُورِكُمْ: آنچه در سينه شماست و مراد از سينه دل است و سينه را بجاى دل آورده چون جايگاه دل است.

أَوْ تُبْدُوهُ: يا ظاهر سازيد.

يَعْلَمْهُ اللَّهُ: خدا ميداند. پس پنهان كردن دوستى كفار در دل بشما نفعى نمى- بخشد «و» با اينهمه خداوند «يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ» آنچه در زمين و آسمانها است ميداند. و علت اينكه اين مطلب (علم زمين و آسمانها) را ياد فرموده اينست كه علم و احاطه خود را بر موجودات بتفصيل بيان كند تا بيشتر و بنحو كامل موجب تحذير مردم شود زيرا آن كس كه بر همه موجودات بتفصيل دانا باشد از دلها (بطريق اولى) خبر دارد.

وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ: خداوند بهر چيز تواناست پس قادرست كه شما را بگيرد و مجازات كند.

بيان آيه 30

لغت:

امد: غايت و انتها كه چيزى به آن پايان مى‏يابد.

اعراب:

درباره نصب كلمه «يوم» وجوهى ذكر شده:

1- نصب آن به يحذّركم است و تقدير چنين مى‏شود: «يحذّركم اللَّه نفسه يوم تجد» و در اين صورت معنى چنين مى‏شود: «خداوند شما را از خود ميترساند در آن روز (قيامت) كه …»

2- نصب آن به مصير است و تقدير چنين مى‏شود: «الى اللَّه المصير يوم تجد» روز قيامت … بازگشت هر چيزى بخدا است.

3- منصوب به اذكر است و چنين است: «اذكر يوم تجد» يعنى بياد آور روزى كه (روز قيامت).

اما در جمله ما عملت بمعنى الذى است چون مفعول تجد است و ممكنست با كلمه بعد از خود رويهم مصدر باشد يعنى (تجد عملها) روزى كه هر كس عمل خود را حاضر مى‏بيند و كلمه جزاء قبل از آن در تقدير است يعنى جزاء عمل خود را مى‏بيند. كلمه «محضراً» اگر تجد را به معنى يافتن و مشتق از و جدان بگيريم حال براى تجد است (و معنى چنين مى‏شود: روزى كه هر كسى عمل خود را مى‏يابد و بجزاء آن مى‏رسد در حالى كه حاضر است) و اگر تجد را به معنى ميداند بدانيم محضراً مفعول آن مى‏شود (يعنى روزى كه هر كسى عمل خود را حاضر مى‏بيند). جواب (لو) در آيه محذوف است باين تقدير (تود ان بينها و بينه امداً بعيداً لو ثبت ان بينها و بينه امداً بعيد) يعنى دوست ميدارد كه بين او و عمل حاصله دورى باشد اگر ممكن بود كه بين او و عملش فاصله دورى  باشد و ذكر جمله (ان …) دلالت بر مفعول محذوف تودّ دارد و لفظ تود دلالت بر جواب لو مينمايد و اين مطلب اكنون بخاطرم رسيد و بحمد اللَّه واضح است.

تفسير:

چون خداوند مردم را از عقاب ترسانيد و بر حذر داشت (در آيه قبل) در اين آيه وقت عذاب و عقاب را بيان مى‏دارد و ميفرمايد:

يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ- روزى كه هر كسى آنچه عمل كرده است (در دنيا) مى‏يابد.

مِنْ- (در) طاعت و خَيْرٍ مُحْضَراً- (خير حاضر).

و نظير اين آيه آيه زير است: «و وجدوا ما عملوا حاضراً» آنچه عمل كردند در برابر خود حاضر مى‏يابند و مى‏بينند و همچنين اين آيه «و علمت نفس ما احضرت»- (هر كس و هر نفسى آنچه حاضر كرده خواهد دانست).

سپس در كيفيت وجود عمل و حضور عمل اقوالى گفته شده:

1- ابى مسلم و غير او گفته‏اند كه يعنى صحيفه‏ها و نامه‏هاى اعمال حسنه و سيئه را مى‏بيند و مى‏گيرد. و اين قول، اختيار قاضى نيز هست.

2- يعنى جزاء عمل‏هاى خود را كه عبارتست از ثواب يا عقاب (بهشت يا دوزخ) مى‏يابند و ميگيرند ولى خود اعمال اعراض و خيرهايى بوده كه باطل شده و ديگر اعاده آنها جايز و درست نيست و بيمعنى است پس محال است كه خود آنها حاضر، يافت شود.

وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ- (و آنچه بدى كه بجاى آورده) يعنى هر انسانى آنچه گناه كرده حاضر مى‏يابد.

تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ- (دوست دارد كه بين خود و گناهانش) أَمَداً بَعِيداً- (فاصله دور و بسيارى باشد) يعنى آنها اعمال او نباشند.

درباره «امداً بعيداً» سدى گويد: مراد مكان و فاصله بسيار است. و مقاتل گويد: مراد فاصله بين مشرق و مغرب است.                        

 وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ- (خدا شما را از خود يعنى عذاب خود بر حذر مى‏دارد).

وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ- (خداوند بر بندگانش رحيم است).

حسن گويد: يكى از نعمتهاى كامل و رحمت او بر بندگان اينست كه ايشان را از عقاب خود بر معصيت ترسانده است.                    

سوره آل‏ عمران : آيات 31 تا 32

قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (31) قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ (32) 

 «1»

ترجمه:

بگو (اى پيغمبر) اگر خدا را دوست ميداريد مرا اطاعت كنيد تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشايد خداوند غفور و رحيم است.

بگو (اى پيغمبر) خدا و پيامبر (ص) را اطاعت كنيد پس اگر پشت كرديد خداوند كافرين را دوست ندارد.

__________________________________________________

 (1) سوره آل عمران آيات 31 تا 33 جزء 3 سوره 3                     

بيان آيه 31- 32

لغت:

محبت يعنى اراده ولى اراده‏اى كه مضاف و مربوط بيك مراد باشد يا چيزى از متعلقات بمراد چنان كه گويى زيد را دوست دارم و اكرام زيد را دوست دارم كه در اولى مورد اراده و خواست تو خود زيد است و در مثال دوم متعلق و چيزى از زيد كه اكرام وجود اوست.

ولى در اراده خود مراد مورد توجه نيست بلكه فقط چيزى و متعلقى از او مورد توجه است چنان كه نميتوان گفت: «اريد زيداً» بلكه فقط ميتوان گفت «اريد اكرام زيد».

و اين مطلب از اين جاست كه محبت در جاى ميل و علاقه طبايع است كه جارى مجراى شهوت و خواست (تمايل) ميباشد و در مقام اضافه به چيزى يا كسى همان معامله مى‏شود.و محبت خداى تعالى نسبت به بنده اراده اينست كه بوى ثواب دهد و محبت عبد نسبت بخدا خواستن اوست در مقام اطاعت و با اطاعت.

طاعت: متابعت كردن دعوت كننده در چيزى كه بدان دعوت ميكند و لذا گاهى انسان مطيع شيطان است اگر چه قصد اطاعت وى نداشته باشد زيرا اگر بمعصيتى كه دل ميخواهد ميل پيدا كند و توجه كند اطاعت شيطان را كه نيز داعى بمعصيت است نموده.

شان نزول:

محمد بن جعفر بن زبير گويد: اين دو آيه درباره وفد نجران (مسيحيانى كه از نجران بر پيامبر وارد شدند) نازل شده در آن وقت كه گفتند: ما مسيح را خيلى بزرگ ميشماريم بجهت محبت خدا.

تفسير:

سپس خداوند بيان ميدارد كه ايمان بوى فايده ندارد مگر اينكه با ايمان به پيغمبرش (ص) همراه باشد پس ميفرمايد:

قُلْ: (بگو) اى محمد.

إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ: (اگر خدا را دوست داريد) چنان كه گمان ميكنيد.

فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ: از من (كه پيغمبرم) اطاعت كنيد تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشايد.)

ابن عباس گويد: مراد اينست كه اگر (دين) خدا را دوست داريد (مراد از دوستى خدا دوستى دين خداست.)

ديگرى گفته يعنى: اگر در ادعاى دوستى خدا راست ميگوييد مرا اطاعت كنيد و اگر چنين كنيد خداوند شما را دوست خواهد داشت و شما را خواهد آمرزيد.

وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ: (خداوند غفور و رحيم) يعنى: كثير الرحمه و كثير- المغفرة است.

قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ: (بگو خدا و رسولش را اطاعت كنيد) يعنى:

بگو اى محمد اگر خدا را دوست داريد چنان كه ادعا ميكنيد پس علامت صدق خود را با اطاعت او و پيامبر ظاهر سازيد كه اين علامت صدق ادعاى شماست.

فَإِنْ تَوَلَّوْا: (پس اگر پشت كردند.)

يعنى: اگر از اطاعت خدا و پيامبرش اعراض نمودند.

فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ: (خداوند (در نتيجه) كافران را دوست ندارد).

يعنى: خداوند آنها را دشمن دارد و ثواب براى آنها نخواهد خواست و از نفى (لا يحب) بر اثبات (بغض و دشمنى) دلالت آورده و اين طريق ابلغ است و بر معنى بيشتر دلالت ميكند زيرا اگر ميفرمود: يبغضهم يعنى آنها را دشمن دارد ممكنست توهم شود كه از جهتى آنها را دشمن دارد و از جهتى ديگر دوست چنان كه جايز است كه چيزى از جهتى معلوم باشد (پس معنى آيه اينست كه آنها را مطلقاً و از هيچ جهت دوست ندارد بدليل اطلاق آيه) و به همين جهت در اين آيه دلالتى است بر بطلان مذهب «مجبّره» كه مى‏گويند خداوند كفار را از جهت كافر بودنشان دوست ندارد و به همين جهت بايشان ثواب نميدهد (بلكه خودشان و كفرشان را دشمن دارد.)